Việc xử lý nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng là một thách thức dai dẳng đối với các quốc gia vận hành nhà máy điện hạt nhân. Trong bối cảnh đó, Phần Lan đang tiến gần đến một cột mốc lịch sử với dự án Onkalo, chuẩn bị trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới đưa vào vận hành một kho lưu trữ địa chất sâu vĩnh viễn cho loại chất thải nguy hiểm này. Dự án này không chỉ giải quyết vấn đề nội tại của Phần Lan mà còn thu hút sự chú ý đặc biệt từ cộng đồng quốc tế, mở ra một hướng đi tiềm năng cho tương lai quản lý chất thải phóng xạ toàn cầu. Nguồn gốc của dự án Onkalo bắt nguồn từ sửa đổi Luật Năng lượng Hạt nhân Phần Lan năm 1994, yêu cầu việc xử lý cuối cùng chất thải hạt nhân phải được thực hiện trong lãnh thổ quốc gia. Điều này đã khởi động một quá trình khảo sát và lựa chọn địa điểm kéo dài từ năm 1983 đến năm 2000. Sau khi cân nhắc kỹ lưỡng nhiều yếu tố, bao gồm điều kiện địa chất, tác động môi trường và đặc biệt là sự đồng thuận của cộng đồng địa phương, khu vực Olkiluoto thuộc đô thị Eurajoki ở bờ biển phía tây Phần Lan đã được chọn. Sự ổn định của nền đá granit cổ tại đây cùng với sự ủng hộ của người dân là những yếu tố then chốt dẫn đến quyết định này. Công việc xây dựng cơ sở Onkalo chính thức bắt đầu vào năm 2004, sau nhiều năm nghiên cứu và chuẩn bị. Giấy phép xây dựng được cấp vào năm 2015, đánh dấu một bước tiến quan trọng. Cơ sở này về cơ bản là một hệ thống đường hầm phức tạp được đào sâu vào lòng đất đá granit. Gần đây, vào tháng 8 năm 2024, các thử nghiệm quan trọng đầu tiên với các thùng chứa rỗng đã được thực hiện thành công, cho thấy dự án đang đi đúng tiến độ. Dự kiến, giấy phép cuối cùng cho việc chôn cất chất thải sẽ được cấp vào năm 2024, và trong khoảng hai đến ba năm tới, Onkalo sẽ bắt đầu tiếp nhận những lô nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng đầu tiên từ nhà máy điện hạt nhân Olkiluoto gần đó, thay thế cho phương pháp lưu trữ tạm thời tại chỗ hiện nay. Công nghệ cốt lõi được áp dụng tại Onkalo dựa trên phương pháp KBS-3, vốn được phát triển và thử nghiệm tại Thụy Điển. Quy trình này bao gồm các bước sau: Nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng được đặt trong các thùng chứa làm bằng gang cầu, sau đó được bao bọc bởi một lớp vỏ đồng dày, chống ăn mòn cao.Các thùng chứa bằng đồng này sẽ được hạ xuống các lỗ khoan thẳng đứng sâu khoảng 8 mét, được tạo ra dưới đáy các đường hầm nằm ở độ sâu khoảng 430–455 mét so với mặt đất.Khoảng trống xung quanh thùng chứa trong lỗ khoan sẽ được lấp đầy bằng đất sét bentonite nén chặt. Loại đất sét này có đặc tính trương nở mạnh khi tiếp xúc với nước ngầm, tạo thành một lớp đệm kín nước, ngăn chặn hiệu quả sự di chuyển của nước và các hạt phóng xạ.Cuối cùng, các đường hầm chứa các lỗ khoan này sẽ được bịt kín hoàn toàn bằng đất sét bentonite và bê tông, cô lập vĩnh viễn chất thải khỏi sinh quyển. An toàn và bền vững lâu dài là yếu tố được đặt lên hàng đầu trong thiết kế của Onkalo. Hệ thống đa rào cản – bao gồm thùng chứa đồng, lớp đệm bentonite, lớp bịt kín đường hầm bằng bê tông và bentonite, và cuối cùng là khối đá granit ổn định xung quanh – được tính toán để đảm bảo sự cô lập an toàn cho chất thải phóng xạ trong khoảng thời gian cực kỳ dài, ít nhất là 100.000 năm. Khoảng thời gian này đủ dài để bao gồm cả các chu kỳ biến đổi khí hậu trong tương lai, thậm chí là các kỷ băng hà tiếp theo. Mục tiêu là đảm bảo rằng ngay cả khi một số lớp rào cản bên ngoài bị suy thoái theo thời gian, chất thải vẫn được giữ an toàn sâu trong lòng đất, không gây hại cho môi trường và các thế hệ tương lai. Sự ra đời của Onkalo mang ý nghĩa quốc tế to lớn. Đây là cơ sở lưu trữ vĩnh viễn đầu tiên trên thế giới dành cho nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng sắp đi vào hoạt động, đánh dấu một bước ngoặt so với thực tiễn phổ biến hiện nay là lưu trữ tạm thời chất thải ngay tại khuôn viên các nhà máy điện hạt nhân. Thành công của Phần Lan trong việc phát triển và triển khai giải pháp này đang được các nhà khoa học, kỹ sư và nhà hoạch định chính sách trên khắp thế giới theo dõi chặt chẽ. Nó không chỉ chứng minh tính khả thi về mặt kỹ thuật mà còn cho thấy tầm quan trọng của sự minh bạch và tham vấn cộng đồng trong các dự án nhạy cảm như vậy. Khi Onkalo chuẩn bị bước vào giai đoạn vận hành, Phần Lan đang đứng trước ngưỡng cửa giải quyết một trong những thách thức phức tạp và tồn tại lâu dài nhất của ngành công nghiệp hạt nhân. Dự án này là minh chứng cho thấy việc quản lý chất thải hạt nhân một cách có trách nhiệm, an toàn và bền vững là hoàn toàn có thể. Thành công của Onkalo không chỉ mang lại lợi ích cho Phần Lan mà còn cung cấp một mô hình tham khảo quý giá, tạo tiền lệ và động lực cho các quốc gia khác đang tìm kiếm giải pháp cuối cùng cho vấn đề chất thải hạt nhân, qua đó có thể góp phần củng cố niềm tin vào vai trò của năng lượng hạt nhân trong bức tranh năng lượng sạch toàn cầu.
