Từ thời Charles Darwin, giới khoa học đã biết đến hiện tượng 'tính ổn định hoa' (flower constancy) ở côn trùng thụ phấn, đặc biệt là loài ong. Hiện tượng này mô tả việc côn trùng thường chỉ ghé thăm một loại hoa duy nhất trong một chuyến đi kiếm ăn, ngay cả khi có nhiều loại hoa khác nở rộ xung quanh. Quan điểm truyền thống cho rằng đây là một hành vi thụ động, giúp côn trùng giảm bớt gánh nặng ghi nhớ đặc điểm của nhiều loại hoa khác nhau, từ đó tiết kiệm năng lượng nhận thức. Tuy nhiên, những phát hiện gần đây từ các nhà nghiên cứu đã thách thức quan điểm lâu đời này, hé lộ một chiến lược tìm kiếm thức ăn năng động và phức tạp hơn nhiều ở loài ong. Nghiên cứu mới, thông qua các thí nghiệm được thiết kế cẩn thận, cho thấy rằng tính ổn định hoa không đơn thuần là một cơ chế thụ động để giảm tải nhận thức. Thay vào đó, ong mật dường như đang thực hiện một chiến lược chủ động và tinh vi. Chúng liên tục đánh giá và điều chỉnh lựa chọn loài hoa dựa trên sự cân bằng giữa hai yếu tố quan trọng: thời gian cần thiết để truy xuất thông tin về đặc điểm nhận dạng của hoa (như màu sắc) từ bộ nhớ và thời gian di chuyển vật lý giữa các bông hoa. Hành vi này không phải là sự giới hạn về khả năng ghi nhớ, mà là một quá trình tối ưu hóa hiệu quả việc thu thập mật hoa và phấn hoa. Các nhà khoa học đã quan sát cách ong đưa ra quyết định khi đối mặt với các lựa chọn hoa khác nhau về màu sắc và khoảng cách. Kết quả cho thấy ong không cứng nhắc bám vào một loại hoa duy nhất. Khi các bông hoa cùng loại ở quá xa nhau, đòi hỏi thời gian di chuyển dài, ong có xu hướng chuyển sang một loại hoa khác gần hơn, ngay cả khi điều đó đồng nghĩa với việc chúng phải 'tải' lại thông tin về loại hoa mới vào bộ nhớ làm việc. Ngược lại, nếu các bông hoa cùng loại ở gần nhau, việc tiếp tục ghé thăm chúng sẽ tiết kiệm thời gian truy xuất bộ nhớ, dù có thể bỏ lỡ những bông hoa khác loại gần đó. Điều này chứng tỏ ong đang tích cực tính toán chi phí và lợi ích giữa việc ghi nhớ và di chuyển. Sự cân bằng động này cho thấy một mức độ linh hoạt đáng kinh ngạc trong hành vi của ong. Chúng không chỉ đơn giản là 'trung thành' với một loại hoa. Thay vào đó, chúng liên tục đưa ra quyết định dựa trên điều kiện môi trường tức thời để tối đa hóa lượng tài nguyên thu thập được trong khoảng thời gian ngắn nhất. Ví dụ, ong có thể thể hiện 'tính ổn định hoa' cao khi các bông hoa mục tiêu mọc thành cụm dày đặc, nhưng lại trở nên 'linh hoạt' hơn khi các bông hoa này phân bố thưa thớt. Chiến lược này bao gồm việc cân nhắc:Thời gian bay giữa các bông hoa.Thời gian cần để xử lý thông tin và nhận dạng loại hoa mới so với loại hoa đã quen thuộc.Việc cân bằng hai yếu tố này giúp ong đạt được hiệu quả tìm kiếm thức ăn tối ưu. Phát hiện này không chỉ cập nhật hiểu biết của chúng ta về một khái niệm sinh thái học cổ điển có từ thời Darwin mà còn cung cấp cái nhìn sâu sắc hơn về khả năng nhận thức và ra quyết định của côn trùng. Nó nhấn mạnh rằng hành vi của động vật, ngay cả ở những loài tưởng chừng đơn giản như côn trùng, thường là kết quả của các chiến lược phức tạp nhằm thích ứng với môi trường thay đổi. Hiểu rõ hơn về cách ong tối ưu hóa việc tìm kiếm thức ăn có thể có ý nghĩa quan trọng đối với nông nghiệp, bảo tồn đa dạng sinh học và thậm chí cả việc phát triển các thuật toán tối ưu hóa lấy cảm hứng từ tự nhiên. Rõ ràng, hành vi tìm kiếm thức ăn của ong là một quá trình ra quyết định năng động, tinh chỉnh liên tục dựa trên màu sắc, khoảng cách và hiệu quả tổng thể.
